Số liệu trong báo cáo của Viện Nghiên cứu Kinh tế năng lượng và Phân tích tài chính (IEEFA), các nước Đông nam Á hiện có hơn 51 MW điện mặt trời nổi đã được lắp đặt và 858 MW đã được lên kế hoạch với nhiều nhà máy mới. Sự phát triển điện mặt trời nổi ở các nước Đông Nam Á khá nhanh khi trước năm 2019, công suất điện năng lượng mặt trời nổi chỉ khoảng 1 MW. Hiện các nước châu Á đang đi trước châu Âu về phát triển mặt trời nổi.

Cũng theo IEEFA, ngày càng nhiều quốc gia trong khối ASEAN đã và đang lên kế hoạch xây dựng các nhà máy điện mặt trời nổi trên sông, đập, hồ, hồ chứa và thậm chí cả trên biển. Các nhà máy này được kỳ vọng sẽ giúp sản xuất điện sạch với giá thành cạnh tranh so với các nhà máy chạy than gây ô nhiễm. Hơn nữa, việc nhập khẩu ròng nhiên liệu hóa thạch cũng đẩy các nước Đông Nam Á vào tình thế phải đối mặt với nhiều rủi ro an ninh năng lượng và giá leo thang, gây ra các hậu quả kinh tế như rủi ro cung ứng, thâm hụt cán cân thương mại.

IEEFA cho rằng, tiềm năng điện mặt trời nổi tại Đông Nam Á rất cao, đạt ít nhất 24 GW. Trong đó, quốc đảo có 4 mặt giáp biển Philippines có tiềm năng phát triển tới 11 GW điện năng lượng mặt trời nổi tại 5% diện tích mặt nước của mình, có thể đáp ứng nhu cầu dùng điện cho 7,2 triệu hộ gia đình.

Ngày 14/7, Singapore đã khánh thành một trong những nhà máy điện mặt trời nổi lớn nhất thế giới, bao phủ khu vực có diện tích 45 ha. Đây là dự án tham vọng nhất của nước này gồm 122 nghìn tấm pin mặt trời do Công ty phát triển đô thị và năng lượng Sembcorp Industries với sự ủng hộ của Cơ quan quản lý nguồn nước quốc gia (PUB) xây dựng trên Hồ Tengeh và sẽ sản xuất đủ điện để chạy năm nhà máy xử lý nước. Theo Sembcorp Industries và PUB, nhà máy điện mặt trời mới này có thể sản xuất đến 60 megawatt điện và giúp giảm lượng khí thải tương đương việc giảm bớt 7 nghìn ôtô chạy trên đường.

Mới đây, Chính phủ Lào và các cổ đông của Nhà máy thủy điện Nam Theun 2 cũng đã nhất trí phát triển nhà máy điện mặt trời nổi hỗn hợp Nam Theun 2 có công suất lên tới 240MWp. Được xây dựng trên diện tích rộng 3,2 km2 mặt hồ chứa của thủy điện Nam Theun 2, đây sẽ là dự án năng lượng điện mặt trời nổi hỗn hợp lớn nhất trên thế giới. Trước đó, tháng 2/2020, Lào cũng đã triển khai dự án điện năng lượng mặt trời nổi Nam Ngum 1 theo hình thức quan hệ đối tác công tư (PPP), trong đó Chính phủ Lào giữ 20%, khu vực tư nhân giữ 80%. Dự án này có công suất lắp đặt 1.200 MW, bao phủ trên diện tích 1.500 ha, được truyền tải đến Trạm biến áp Sengsavang nhờ đường cáp truyền tải 40km sẽ được xây dựng.

Đầu năm 2020, Thái Lan đã phát triển dự án điện dự án điện mặt trời nổi trên đập thủy điện Sirindhorn ở tỉnh Ubon Ratchathani với tổng công suất 45 MW. Các tấm pin năng lượng mặt trời dự kiến trị giá gần 28 triệu USD, lắp trên diện tích 72 ha mặt nước. Đây là dự án thí điểm của hệ thống "điện lai”, bao gồm 45 MW điện mặt trời nổi và 36 MW thủy điện nhằm tối ưu hóa công suất. Dự án này sẽ phát điện từ tháng 12/2020. Cơ quan sản xuất điện năng Thái Lan (EGAT) đã cam kết sẽ lắp đặt các trang trại điện năng lượng mặt trời nổi trên 9 đập thủy điện tại xứ sở Chùa Vàng, tổng công suất lên tới 2.725 MW.

TS Trần Đình Sính - Trung tâm Phát triển và Sáng tạo Xanh (GreenID), cho biết, phát triển điện mặt trời đang là xu hướng trên thế giới. Việt Nam không nên nằm ngoài xu thế đó. Việt Nam có khoảng gần 7 nghìn hồ thủy lợi và thủy điện. Phát triển điện mặt trời cần một diện tích đất lớn. Nó gây ra những xung đột trong việc sử dụng đất.

Thế nhưng, phát triển điện mặt trời nổi trên nước là một giải pháp tránh được mâu thuẫn. Bởi nó giải quyết được nhu cầu đất cho phát triển điện mặt trời mà vẫn khai thác được dạng năng lượng này cho phát triển. Ngoài ra, lắp đặt điện mặt trời trên hồ chứa cũng giảm tổn thất nước hồ do bốc hơi và hiệu suất tấm quang năng cũng tăng do được làm mát.

Hiện nay đã có một số dự án điện mặt trời nổi được xây dựng và đang phát lên lưới ở Việt Nam như Đa Mi công suất 47,5 MWp. Hệ thống điện mặt trời trên vùng bán ngập của hồ Dầu Tiếng với tổng công suất 500 MWp. Tỉnh Đồng Nai cũng đã trình Bộ Công Thương 8 dự án điện mặt trời nổi trên hồ Trị An với tổng công suất 5.400 MWp với tổng diện tích 7,1 nghìn ha, chiếm 22% diện tích hồ Trị An.

TS Trần Đình Sính phân tích, đối với dự án ban đầu có suất đầu tư 1kW điện mặt trời ở vùng ngập hiện nay là 1.370 USD và vùng bán ngập khoảng 1,1 nghìn USD. Với suất đầu tư như vậy, tiềm năng kinh tế của 11 hệ thống sông được ước tính là khoảng 31 GW và điện lượng là 47 tỉ kWh, chiếm khoảng 46% tiềm năng kỹ thuật. Trong đó, 2 hệ thống sông Hồng chiếm 16% và hệ thống sông Đồng Nai khoảng 53%.

TS Trần Đình Sính cho biết, theo tính toán thì công suất điện mặt trời nổi trên hồ lớn hơn rất nhiều so với công suất nhà máy thủy điện. Theo kinh nghiệm quốc tế, điện mặt trời nổi được phát triển theo 2 giai đoạn: Giai đoạn 1 là xây dựng điện mặt trời công suất bằng công suất của nhà máy thủy điện nhằm tận dụng cơ sở hạ tầng truyền tải hiện có của nhà máy thủy điện.

Giai đoạn 2 xây dựng điện mặt trời nổi lớn hơn công suất nhà máy thủy điện. Trong giai đoạn này, do công suất của hệ thống truyền tải nhỏ hơn công suất của điện mặt trời nên cần làm hệ thống truyền tải riêng để truyền tải điện mặt trời.

"Tiềm năng điện mặt trời nổi của Việt Nam khá lớn. Tuy nhiên cho đến nay, chúng ta còn thiếu rất nhiều chính sách cũng như luật lệ và các quy trình, quy phạm, các hướng dẫn kỹ thuật và các quy chuẩn liên quan.

Chúng ta cũng chưa có quy hoạch và đánh giá chi tiết về tiềm năng điện mặt trời nổi. Vì vậy, chúng ta cần hoàn thiện những chính sách cũng như đánh giá chi tiết tiềm năng điện mặt trời nổi để có cơ sở khai thác tiềm năng này trong thời gian tới" - TS Trần Đình Sính nhận định.